Η τέλεια δικτατορία θα έχει την εμφάνιση της δημοκρατίας. Μια φυλακή χωρίς τοίχους στην οποία οι κρατούμενοι δε θα ονειρεύονται να δραπετεύσουν. Ένα σύστημα δουλείας όπου χάρη στην κατανάλωση και τη διασκέδαση, οι δούλοι θα αγαπήσουν τη δουλεία τους.
Άλντους Χάξλευ
Η Αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα με τις σκιές ενέπνευσε συγγραφείς, από τον Μπέϊκον έως τους Μπράντμπερι του «Φαρενάϊτ 451», Χέρμπερτ Τζορτζ Γουέλς της «Χώρας των τυφλών», Ζαμιάτιν του «Εμείς» και Όργουελ του «1984». Επίσης πολλές κινηματογραφικές ταινίες έχουν σχέση με το σπήλαιο του Πλάτωνα. Μεταξύ αυτών «Ο κομφορμίστας», «Η πόλη του Εμπέρ», «The Matrix», «Σκοτεινή πόλη», «Μετά το σκοτάδι», και « The Truman Show»… Όλες αναφέρονται σε δυστοπίες, όπου επιβάλλεται στον άνθρωπο να ζει σε περιβάλλον ανελευθερίας, σε μιαν εικονική, τεχνητή, ψεύτικη δημοκρατία.
Η Αλληγορία του Σπηλαίου
Τις απόψεις για την ιδεώδη πολιτεία, την καλλίπολιν, που διασφαλίζει στον πολίτη της τον άριστον βίον, εκθέτει ο Πλάτων στον διάλογό του Πολιτεία ἢ Περὶ Δικαίου. Το ογκώδες σύγγραμμα, καρπός πολύχρονης προσπάθειας, θα πρέπει να ολοκληρώθηκε γύρω στα 374 π.Χ. Στην αρχή του 7ου βιβλίου, βάζει να συνομιλεί ο Σωκράτης με το Γλαύκωνα (αδερφό του Πλάτωνα) και να διηγείται τον μύθο του Σπηλαίου. Από πολλούς έχει χαρακτηριστεί ως η σπουδαιότερη αλληγορία όλων των εποχών και ένα από τα πιο σημαντικά κείμενά στην Ιστορίας της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας. Γράφτηκε σε μορφή διαλόγου μεταξύ του Γλαύκωνα, αδελφού του Πλάτωνα, και του μέντορά του Σωκράτη, τον οποίο αφηγείται ο δεύτερος. Η αλληγορία βρίσκεται στην αρχή του έβδομου βιβλίου της Πολιτείας.
Ο Πλάτων βάζει τον Σωκράτη να περιγράψει ένα σύνολο ατόμων που ζουν όλη τους τη ζωή αλυσοδεμένοι στον τοίχο μιας σπηλιάς, αντικρίζοντας έναν κενό τοίχο. Οι άνθρωποι αυτοί κοιτούν τις σκιές που σχηματίζονται στον τοίχο από αντικείμενα που περνούν μπροστά από μία φωτιά πίσω τους και δίνουν ονόματα σε αυτές τις σκιές. Οι σκιές είναι η πραγματικότητα των φυλακισμένων. Ο Σωκράτης εξηγεί πως ο φιλόσοφος είναι σαν φυλακισμένος που απελευθερώθηκε από τη σπηλιά και βρίσκεται στο επίπεδο όπου καταλαβαίνει ότι οι σκιές δεν είναι η πραγματικότητα, καθώς μπορεί να καταλάβει την αληθινή μορφή της πραγματικότητας και όχι την κατασκευασμένη πραγματικότητα, που είναι οι σκιές για τους φυλακισμένους. Οι κρατούμενοι αυτής της περιοχής δεν επιθυμούν καν να φύγουν από τη φυλακή τους, διότι δεν γνωρίζουν καλύτερη ζωή.
Οι κρατούμενοι κάποια μέρα καταφέρνουν να σπάσουν τα δεσμά τους και ανακαλύπτουν ότι η πραγματικότητά τους δεν είναι αυτή που νόμιζαν. Ανακάλυψαν τον ήλιο, τον οποίο ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί ως αντιστοιχία για τη φωτιά, πίσω από την οποία ο άνθρωπος δεν μπορεί να δει. Όπως η φωτιά ρίχνει φως στους τοίχους της σπηλιάς, η ανθρώπινη κατάσταση είναι για πάντα δέσμια των εντυπώσεων που δημιουργούνται μέσω των αισθήσεων. Ακόμη και αν αυτές οι ερμηνείες είναι μια περίεργη λανθασμένη ερμηνεία της πραγματικότητας, ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελευθερωθεί από τα δεσμά της κατάστασής του. Δεν μπορεί να ελευθερωθεί από μια φαινομενική κατάσταση, όπως οι φυλακισμένοι δεν μπορούσαν να ελευθερωθούν από τις αλυσίδες τους. Ωστόσο, αν ο άνθρωπος μπορέσει ως εκ θαύματος να δραπετεύσει από τη σκλαβιά του, θα έβρισκε ένα κόσμο που δεν μπορεί να καταλάβει – ο ήλιος είναι ακατανόητος για κάποιον που δεν τον έχει δει ποτέ. Με άλλα λόγια, θα ανακάλυπτε ένα άλλο “βασίλειο” , ένα ακατανόητο μέρος, διότι, θεωρητικά, είναι η πηγή μιας ανώτερης πραγματικότητας από αυτή που ήξερε πάντα.
Η ερμηνεία, που έδωσε ο Πλάτωνας για τον μύθο, είναι ότι ο ελεύθερος δεσμώτης είναι ο φιλόσοφος, ο οποίος βλέπει τα ίδια τα όντα, τις ιδέες, και όχι τα είδωλά τους, ενώ οι αλυσοδεμένοι σύντροφοι του είναι οι κοινοί άνθρωποι που, έχοντας εθισθεί στις απατηλές παραστάσεις των αισθητών πραγμάτων, ζουν, χωρίς να το ξέρουν, μέσα στο ψέμα. Πάντοτε, βέβαια, για τον Πλάτωνα, υπάρχει η δυνατότητα να ξεφύγουν οι αλυσοδεμένοι άνθρωποι από τα δεσμά τους. Για να αποδεσμευτούν από τις αλυσίδες τους, θα πρέπει να εμπιστευτούν το νου τους.
Δείτε το πλήρες κείμενο μεταφρασμένο στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=530&m=1
Ζωντανή Μετάδοση: The Truman Show (αγγλικά: The Truman Show)
Είναι αμερικανική δραματική κωμωδία παραγωγής 1998 σε σκηνοθεσία Πίτερ Γουίαρ και σε σενάριο Άντριου Νίκολ. Πρωταγωνιστούν οι Τζιμ Κάρεϊ, Εντ Χάρις και Λόρα Λίνεϊ. Η «δυστοπία» του The Truman Show ήρθε μόλις μερικούς μήνες μετά, το Ολλανδικό ριάλιτι σώου «Big Brother» που βγήκε στις τηλεοπτικές οθόνες το 1999 (και κατόπιν σε Αγγλία, Ελλάδα και άλλες 50 χώρες. Η ταινία του Γουίρ προφητεύει με απόλυτη ευστοχία την εποχή των reality shows και την επικείμενη κατάργηση των ορίων και των συνόρων μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής μας ζωής. Η ταινία αφηγείται τη ζωή του Τρούμαν, ενός άνδρα του οποίου η ζωή μεταδίδεται εν αγνοία του 24 ώρες το εικοσιτετράωρο σε δισεκατομμύρια ανθρώπους ανά τον κόσμο.
Η ταινία ήταν εμπoρική και καλλιτεχνική επιτυχία και έλαβε 3 υποψηφιότητες για Όσκαρ και βραβεύτηκε με 3 Χρυσές Σφαίρες.
Ένα δημιούργημα που όντας εν μέρει μια αλληγορία, προφήτευσε με συγκλονιστική ευστοχία την εποχή των realities, της υπερπληροφόρησης και των social media που ζούμε σήμερα, όπου τα όρια μεταξύ της δημόσιας και της ιδιωτικής καταπατώνται συστηματικά και εμείς ως άλλοι-ες μετά-Truman, ασυνείδητοι πρωταγωνιστές σε ένα στημένοι από άλλους-ες, θέαμα, πασχίζουμε (;) για μια αυτόβουλη ελευθερία..
Ο Τruman (λογοπαίγνιο-συνδυασμός των λέξεων «true» και «man», δηλαδή «Πραγματικός Ανθρωπος») δεν μπορεί να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα, την πραγματικότητα από την ψευδαίσθηση, το όλον από το τίποτα. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι απλά να συμμετέχει, χωρίς να το γνωρίζει, σε μια παγκόσμια συνωμοσία χιλιάδων ανθρώπων, εκ των οποίων άλλοι επωφελούνται οικονομικά από τον Burbank και άλλοι απλώς τον χρησιμοποιούν ως το τηλεοπτικό και ψυχαγωγικό τους αποκούμπι μετά από μια δύσκολη ημέρα στην (αληθινή) δουλειά τους.
Ο Γουίρ θέτει στον θεατή ευθέως το ερώτημα: μπορεί η τηλεόραση (ή το σινεμά), με την βοήθεια των νέων τεχνολογιών, να δημιουργήσει έναν κόσμο ολόιδιο με αυτόν της καθημερινής μας πραγματικότητας (ένα ερώτημα που, κάπως διαφορετικά, προτάσσει και η σχεδόν σύγχρονή της ταινία, το The Matrix, που κυκλοφόρησε μερικούς μήνες μετά);
Δείτε σκηνές από την ταινία:
https://www.youtube.com/watch?v=loTIzXAS7v4&t=11s
Είπε χαρακτηριστικά ο Τζιμ Κάρεϊ: «Νομίζω ότι το Truman Show είναι κάτι που υπάρχει σε μικρο-επίπεδο στις μέρες μας. Ξέρετε, ήταν μία ιστορία σε μακρο-επίπεδο. Πλέον όμως πολλοί έχουν κανάλι με συνδρομητές και πολλοί έχουν τον δικό τους Truman Show κόσμο άρα κάτι μπορεί να υπάρξει εδώ. Συχνά σκέφτομαι και με ρωτάνε τι πιστεύω ότι συνέβη στον Truman όταν βγαίνει από τον τοίχο. Και μου πήρε ένα διάστημα για να συνειδητοποιήσω ότι βασικά και έξω ήταν μόνος του γιατί πια όλοι οι υπόλοιποι μπήκαν μέσα. Όλοι ήθελαν να μπουν μέσα».
Ο Τρούμαν, φτάνει με την βάρκα του, μετά κόπων και βασάνων, στο τέλος του… πλατό. Και πέφτει πάνω σε τοίχο. O Τρούμαν, σοκαρισμένος, βλέπει κάτι σκαλιά που οδηγούν σε μια πόρτα που γράφει «Εξοδος». Καθώς τολμάει να βγει από αυτό που νομίζει ότι είναι ο κόσμος του, ο Κριστόφ παίρνει το μικρόφωνο και επιχειρεί να του μιλήσει απευθείας – σε έναν άνθρωπο που ακούει απλά μια φωνή από πάνω, από τον ουρανό (τον δικό του, αλλά και του τηλεοπτικού στούντιο). Ο Κριστόφ είναι στην ταινία ο δημιουργός και ο σκηνοθέτης του Truman Show, είναι μια ισχυρή και χειριστική φιγούρα που ενορχηστρώνει κάθε πτυχή της ύπαρξης του Truman.
Και μετά ακολουθεί ένας από τους σπουδαιότερους – με σαφείς θεολογικές και θρησκευτικές προεκτάσεις – διαλόγους στην ιστορία του παγκόσμιου σινεμά.
Τρούμαν: Ποιος είσαι εσύ;
Cristof: Είμαι ο δημιουργός μιας τηλεοπτικής εκπομπής που δίνει ελπίδα, χαρά και έμπνευση σε εκατομμύρια ανθρώπους.
Τ: Και ποιος είμαι εγώ;
C: Είσαι το αστέρι της εκπομπής.
Τ: Άρα δεν ήταν τίποτα αληθινό;
C: Εσύ ήσουν αληθινός. Αυτό είναι που σε έκανε τόσο καλό να σε βλέπω. Άκουσέ με, Τρούμαν. Δεν υπάρχει περισσότερη αλήθεια εκεί έξω απ’ ό,τι υπάρχει στον κόσμο που δημιούργησα για σένα. Τα ίδια ψέματα. Η ίδια απάτη. Αλλά στον κόσμο μου, δεν έχεις τίποτα να φοβάσαι. Σε ξέρω καλύτερα απ’ ότι γνωρίζεις εσύ τον εαυτό σου.
Τ: Ποτέ δεν είχες κάμερα στο κεφάλι μου!
C: Φοβάσαι. Γι’ αυτό δεν μπορείς να φύγεις. Εντάξει, Τρούμαν. Καταλαβαίνω. Σε παρακολουθώ όλη σου τη ζωή. Παρακολουθούσα όταν γεννήθηκες. Παρακολουθούσα όταν έκανες το πρώτο σου βήμα. Σε παρακολουθούσα την πρώτη σου μέρα στο σχολείο. Δεν μπορείς να φύγεις, Τρούμαν. Μίλα μου. Πες κάτι. Πες κάτι, γαμώτο! Είσαι στην τηλεόραση! Είσαι ζωντανά σε όλο τον κόσμο!
Τ: Σε περίπτωση που δεν σας δω, καλημέρα, καλησπέρα και καληνύχτα.
Η αλληγορία του σπηλαίου μέσα από το «Truman show»
Σκέψεις της ΣύλβιαςΤσούρνου
H ταινία «Truman show» παρουσιάζει έναν άντρα εν ονόματι Truman , του οποίου η καθημερινότητα προβάλλεται ως τηλεοπτική εκπομπή, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει, θεωρώντας πως ζει μία φυσιολογική ζωή στον πραγματικό κόσμο . Παράλληλα , η αλληγορία του σπηλαίου , η οποία αποτελεί μύθο του Πλάτωνα , αναφέρεται σε ένα σπήλαιο μέσα στο οποίο ζούσαν άνθρωποι, αλυσοδεμένοι, αντικρίζοντας τις σκιές και τις αντανακλάσεις του αληθινού κόσμου , πιστεύοντας πως αυτές είναι η πραγματικότητα .
Στην ταινία ο πρωταγωνιστής παρατηρώντας την ζωή του και τον κόσμο γύρω του συνειδητοποιεί πως ζει σε ένα ψέμα και αποφασίζει να αγωνιστεί ώστε να δραπετεύσει από αυτό και να διακρίνει την πραγματικότητα. Παρόμοια κατάσταση βιώνει και ένας από τους ανθρώπους που βρισκόταν παγιδευμένος στο σπήλαιο , ο οποίος με την βοήθεια του δασκάλου του , κατορθώνει να διαφύγει από την αυταπάτη που του είχαν δημιουργήσει, αναζητώντας την αλήθεια . Μάλιστα στον μύθο του Πλάτωνα ο άντρας αυτός είχε την υποχρέωση να επιστρέψει στο σπήλαιο και να αφυπνίσει τους συνανθρώπους ώστε να αντικρίσουν και οι ίδιοι τον αληθινό κόσμο .
Ο δημιουργός της ταινίας, όπως και ο Πλάτωνας αναφέρονται σε άτομα που δεν συμβιβάστηκαν, δεν έμειναν παγιωμένοι στις αντιλήψεις τους , στις πεποιθήσεις τους και σε ό,τι θεωρούσαν οι ίδιοι σωστό, σίγουρο, πραγματικό, αλλά παρατήρησαν τον κόσμο, προβληματίστηκαν και επιδίωξαν την κατάκτηση της αλήθειας , αγωνιζόμενοι γι’αυτήν και διατεθειμένοι να θυσιαστούν στον βωμό της.
Μέσα από τις δύο ιστορίες, προβάλλεται ως πρότυπο το κριτικά σκεπτόμενο άτομο, που δεν ακολουθεί την μάζα, δεν συμβιβάζεται και προβληματίζεται για τον κόσμο , αναζητώντας την αλήθεια . Αυτό το πρότυπο λοιπόν, οφείλουμε να ακολουθούμε ο καθένας μας ξεχωριστά , να μην καθησυχαζόμαστε αλλά να αφυπνιστούμε και να αγωνιστούμε για την κυριαρχία της αλήθειας , ευελπιστώντας σε μία καλύτερη μελλοντική κοινωνία που διακρίνεται από δημιουργικότητα , ευθύτητα και απουσία ψεμάτων και συκοφαντιών .
Ψηφιακές πηγές
https://www.cinemagazine.gr/themata/arthro/the_truman_show-130734559/
https://parallaximag.gr/life/perasan-20-chronia-apo-to-truman-show-kai-einai-pio-epikairo-apo-pote
https://maxmag.gr/politismos/koinonia/platonas-i-alligoria-toy-spilaioy-sto-simera/
https://olafaq.gr/culture/cinema/the-truman-show/
https://filmelody.gr/artistic-3/truman-show-jim-carrey.html
